Prawa autorskie – na co warto zwrócić uwagę

Zarówno w pracy zawodowej jak i w życiu prywatnym każdy w różnym stopniu ma do czynienia z utworami chronionymi prawami autorskimi, przykładowo czytając książkę, słuchając muzyki albo oglądając film. Jednocześnie niektórzy oprócz bycia odbiorcą utworów pełnią również rolę twórcy utworów. Poniżej poruszymy kilka istotnych kwestii, na które warto zwrócić uwagę będąc twórcą utworu albo zawierając umowę z twórcą utworu np. o nabycie praw autorskich.

1. Co można chronić prawem autorskim? Czy są jakieś wyjątki?

W pierwszej kolejności należy zapoznać się  z definicją utworu, gdyż to właśnie utwór podlega ochronie praw autorskich.

Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Przepisy podają przykłady utworów: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; audiowizualne (w tym filmowe).

Powstaje zatem pytanie czy są jakieś wyjątki?

Mimo tak szerokiego ujęcia tego co może być chronione prawem autorskim, przepisy wprost wskazują co nie może takiej ochrony otrzymać (wyjątki):

• odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne (chroniony może być jedynie sposób ich wyrażenia).
• akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
• proste informacje prasowe.

Czy „utwór” stworzony za pomocą sztucznej inteligencji (np. ChatGPT) jest chroniony prawem autorskim?

Stworzenie tekstu np. artykułu na newsletter, poprzez wpisanie do ChatGPT tzw. „promptów” – czyli wytycznych co do stworzenia danej treści, nie podlega ochronie na gruncie prawa autorskiego. Twórcą utworu podlegającego ochronie prawnej może być tylko człowiek i on musi mieć decydujący wpływ na stworzenie utworu (działalność twórcza).

2. Czy sytuacja osoby zatrudnionej na umowie o pracę a osoby na umowie zlecenia (umowy B2B) się różni w kwestii praw autorskich?

Sytuacja pracowników, którzy są twórcami jest uregulowana w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych („Ustawa”), w szczególności w art. 12, 13 oraz 74. W związku z czym jeżeli umowa o pracę nie zawiera żadnych postanowień odnoszących się do praw autorskich – zastosowanie mają przepisy Ustawy.

Przykładowo, zgodnie z art. 74 ust. 3 Ustawy, w przypadku programów komputerowych stworzonych przez pracownika w ramach stosunku pracy (programisty) – prawa majątkowe przysługują pracodawcy (o ile strony nie określiły tego inaczej w umowie o pracę). To oznacza, że pracodawca od razu uzyskuje prawa autorskie do programu komputerowego (nabycie pierwotne).

Z kolei w przypadku osób, które mają zawartą umowę zlecenia lub umowę B2B kwestia praw autorskich wynikających z wykonywania umowy musi być wprost uregulowana w umowie zlecenia/ umowie B2B lub odrębnej umowie, gdyż Ustawa nie przewiduje dla nich takich samych uregulowań jak w przypadku pracowników.

3. Jak można skutecznie przenieść prawa autorskie?

Z wyjątkiem sytuacji pracowników, która jest uregulowana Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przeniesienie praw autorskich wymaga pod rygorem nieważności zachowania formy pisemnej (art. 53 Ustawy).

Przez formę pisemną należy rozumieć standardowe podpisanie papierowej umowy tradycyjnym podpisem albo podpisanie elektronicznego dokumentu kwalifikowanym podpisem elektronicznym spełniającym wymogi tzw. standardów eIDAS.

Oznacza to, że podpisanie umowy o przeniesienie praw autorskich np. profilem zaufanym, DocuSign (zwykły podpis elektroniczny), podpisanie skanu umowy, wstawienie podpisu – powoduje nieważność umowy o przeniesienie praw autorskich, gdyż nie są to formy pisemne.  

W praktyce oznacza to, że umowa taka nie istnieje, a więc nie dojdzie na jej podstawie do przeniesienia praw autorskich.

4. Czym różnią się majątkowe prawa autorskie od niemajątkowych praw autorskich?

Prawo autorskie chroni dwa aspekty utworu – prawa majątkowe i niemajątkowe.

Prawa majątkowe do utworu określają wyłączne prawo twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Prawa majątkowe mogą być przeniesione w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy (np. B2B, umowy o dzieło, umowy zlecenia, umowy sprzedaży itd.).

Prawa niemajątkowe, nazywane również osobistymi, są nieograniczone w czasie, chronią więź twórcy z utworem, a w szczególności jego prawo do:

• autorstwa utworu;
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 16)  wprost określa, że twórca nie może zrzec się praw osobistych ani ich zbyć (np. sprzedać) w przeciwieństwie do praw majątkowych, które jak wspomnieliśmy powyżej można zbyć w drodze umowy.