Rekompensata za koszty odzyskiwania należności a wartość przedmiotu sporu

W obrocie gospodarczym dochodzenie przeterminowanych zobowiązań pieniężnych od dłużników jest zjawiskiem, które generuje dodatkowe koszty dla wierzycieli. Ustawodawca, mając na uwadze tę sytuację, wprowadził mechanizmy mające na celu zwrot wierzycielom wydatków poniesionych w związku z odzyskiwaniem należności. Jednym z takich mechanizmów jest rekompensata za koszty odzyskiwania należności. Dochodzenie jednak tej rekompensaty na gruncie postępowań sądowych powoduje pewne komplikacje. Wiążą się one z kwestią wliczania tej rekompensaty do wartości przedmiotu sporu, co wywołuje pewne rozbieżności w praktyce orzeczniczej i rodzi istotne konsekwencje dla przebiegu postępowań sądowych.

Rekompensata za koszty odzyskiwania należności

Rekompensata za koszty odzyskiwania należności stanowi zryczałtowaną kwotę, którą wierzyciel może dochodzić od dłużnika w przypadku opóźnienia w zapłacie za dostarczone towary lub wykonane usługi. Jej celem jest pokrycie minimalnych kosztów administracyjnych i windykacyjnych, jakie wierzyciel ponosi w związku z koniecznością podjęcia działań mających na celu odzyskanie należnych mu środków. Co również istotne, to rekompensata znajduje zastosowanie jedynie w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami i tylko w wtedy, gdy wiąże się z transakcją handlową, czyli umową, której przedmiotem jest właśnie odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi i która została zawarta przez tych przedsiębiorców w związku z wykonywaną przez ich działalnością.

Wysokość rekompensaty wyrażona została stałą kwotą, która jest zależna od wartości przeterminowanego świadczenia pieniężnego i przedstawia się następująco:

1. 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
2. 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
3. 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.

Równowartość rekompensaty w polskich złotych jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Warto przy tym zaznaczyć, że wierzyciel może dochodzić tej zryczałtowanej rekompensaty bez konieczności wykazywania, że faktycznie poniósł koszty odzyskiwania należności w tej wysokości.

Wartość przedmiotu sporu

Wskazanie wartości przedmiotu sporu jest z kolei jednym z wymogów formalnych pozwu w sprawach o roszczenia pieniężne i ma fundamentalne znaczenie dla innych czynności procesowych. Warto tutaj wskazać, że wartość przedmiotu sporu ma wpływ m.in. na ustalenie: (1) właściwości rzeczowej sądu, tj. tego, czy sprawa będzie rozpoznawana przez sąd rejonowy lub sąd okręgowy, (2) wysokości opłat sądowych, które powinny być uiszczone przez powoda, (3) wysokości kosztów procesu po zakończeniu postępowania sądowego, w szczególności wysokości wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika, (4) możliwości wniesienia skargi kasacyjnej.

W świetle art. 19 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) wartość przedmiotu sporu stanowi co do zasady kwota pieniężna. Jednocześnie art. 20 k.p.c. dodaje, że do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego. W kontekście właśnie brzmienia tych dwóch przepisów pojawiły się wątpliwości co do tego, czy rekompensatę za koszty odzyskiwania należności należy wliczać do wartości przedmiotu sporu, czy też nie.

Argumenty za brakiem uwzględnianiem rekompensaty w wartości przedmiotu sporu

Część sądów i doktryny stoi na stanowisku, że rekompensata za koszty odzyskiwania należności, podobnie jak odsetki i koszty procesu, jest świadczeniem akcesoryjnym (pobocznym) w stosunku do roszczenia głównego o zapłatę. Oznacza to, że nie jest ona elementem samego długu głównego, tylko jest dochodzona przez powoda “obok” roszczenia głównego. Co więcej o takim jej charakterze świadczy także to, że może ona, podobnie jak inne należności uboczne, być dochodzona niezależnie, nawet w osobnym procesie, tracąc wówczas przymiot należności ubocznej w rozumieniu art. 20 k.p.c. W związku z tym, w takiej sytuacji nie powinna być wliczana do wartości przedmiotu sporu.

Może jednak zdarzyć się też tak, że rekompensata stanie się należnością główną (kapitałem), bo powód sformułuje żądanie zasądzenia od niej odsetek. Oprocentowanie tej należności w taki sposób doprowadzi do sytuacji, gdy rekompensata nie będzie już dochodzona “obok” roszczenia głównego, ale razem z nim jako samodzielna należność główna, od której żądane są odsetki. W takim przypadku jej wartość będzie doliczana do wartości przedmiotu sporu, ale będzie to spowodowane odpowiednim sformułowaniem takiego żądania przez samego powoda.

Argumenty za uwzględnianiem rekompensaty w wartości przedmiotu sporu

W orzecznictwie i w doktrynie można jednak spotkać się z poglądem, zgodnie z którym – bez względu na sposób sformułowania żądania przez powoda – rekompensata za koszty odzyskiwania należności nie może być traktowana jako koszt w rozumieniu art. 20 k.p.c. i zawsze powinna być doliczana do wartości przedmiotu sporu. Zwolennicy tego stanowiska argumentują, że rekompensata jest quasi-odszkodowaniem, które stanowi oddzielne roszczenie. W związku z tym jego wartość powinna być – w świetle art. 21 k.p.c. – sumowana z należnością główną. W tym kontekście nie istotne jest to, czy powód żąda od niej odsetek, ani też jak sformułował swoje żądanie.

Podsumowanie

Kwestia zaliczania rekompensaty za koszty odzyskiwania należności do wartości przedmiotu sporu nie jest więc jednoznacznie rozstrzygnięta w orzecznictwie sądów polskich. Istnieją argumenty zarówno za wliczaniem, jak i za niewliczaniem tej kwoty. Ta rozbieżność generuje problemy praktyczne i niepewność prawną dla stron postępowania cywilnego, w szczególności powoda, który już na początkowym etapie musi liczyć się z ewentualnym opóźnieniem rozpoznania swojej sprawy i konieczności poniesienia opłaty sądowej w nieco wyższej wysokości.

Dlatego też, na etapie składania pozwu warto precyzyjnie zaznaczyć, czy żądana rekompensata jest traktowana jako oddzielne roszczenie, czy też stanowi element roszczenia głównego. W tym pierwszym wypadku, należy wyszczególnić ją w oddzielnym punkcie pozwu i krótko uzasadnić jej odrębność, podkreślając, że nie powinna wpływać na wartość przedmiotu sporu. Takie działanie, choć nie zawsze uchroni nas przed ewentualnym wezwaniem z sądu i koniecznością dopłaty do opłaty sądowej, to jednak zwiększy szanse na przekonanie sądu o słuszności naszego stanowiska.