Skarga pauliańska

Zasady dotrzymywania zobowiązania (pacta sunt servanda) nie zawsze jest dotrzymywana – niejednokrotnie dłużnicy nie realizują umów, a wierzyciele są zmuszeni do dochodzenia swoich praw na drodze sądowej. Jednak nawet najkorzystniejszy wyrok stanie się pyrrusowym zwycięstwem, jeżeli nie będzie mógł być wykonany – dłużnik może bowiem przed procesem, w jego trakcie, a nawet po uzyskaniu prawomocnego wyroku może doprowadzić do swojej niewypłacalności poprzez wyzbycie się majątku. Instytucją, która ma ograniczać ryzyko pokrzywdzenia wierzycieli jest skarga pauliańska.

Skarga pauliańska jest pozwem skierowany do osoby, która nabyła korzyść majątkową od dłużnika, np. nabywca nieruchomości. Wierzyciel, który nie jest w stanie uzyskać zaspokojenia od dłużnika (z uwagi na bezskuteczność egzekucji) może wystąpić przeciwko nabywcy korzyści i skierować egzekucję do składnika majątkowego, którego wyzbył się dłużnik (np. wszcząć egzekucję z nieruchomości, którą sprzedał).  Wyrok pauliański otwiera zatem możliwość do rozszerzenia egzekucji na część majątku, która nie należy już do dłużnika.

Warunkiem skorzystania z pozwu pauliańskiego jest udowodnienie roszczenia (najlepiej dokumentem urzędowym, w szczególności wyrokiem sądowym, chociaż nie jest to wyłączny środek dowodowy) oraz niewypłacalność dłużnika, co najpewniej potwierdza postanowienie komornika o umorzeniu egzekucji, choć przesłankę tę można wykazywać także w inny sposób. Ponadto w procesie należy udowodnić, że dłużnik wyzbywając się majątku działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, czyli mógł zakładać, że dokonanie transakcji będzie się wiązało z ograniczeniem jego możliwości płatniczych. Co więcej należy też wykazać, że osoba, która nabyła korzyść mogła zdawać sobie sprawę, że dokonywana czynność doprowadzi do niewypłacalności dłużnika.

Najczęściej do wyzbywania się majątku dochodzi w relacjach z osobami bliskimi lub podmiotami powiązanymi relacjami gospodarczymi – z tego względu przepisy przewidują dla wierzyciela określone  udogodnienia dowodowe np. domniemanie wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika w celu pokrzywdzenia wierzyciela. Z podobnych dobrodziejstw wierzyciel może skorzystać także w przypadku wyzbycia się przez dłużnika składnika majątkowego na podstawie umowy darowizny.

Skarga pauliańska może być wytoczona w ciągu pięciu lat od dokonania czynności, która doprowadziła do niewypłacalności dłużnika, a jej adresatem może być nie tylko bezpośredni nabywca składnika majątkowego, ale także każdy kolejny tzw. dalszy nabywca – warunkiem skuteczności powództwa jest jednak wykazanie w stosunku do pozwanego podmiotu wszystkich przesłanek określonych przepisami.

Przed złożeniem skargi pauliańskiej lub jednocześnie z jej złożeniem warto postarać się o zabezpieczenie pozwu do czasu zakończenia postępowania – zabezpieczenie uniemożliwi adresatowi powództwa (osobie, która uzyskała składnik majątkowy) dalszy obrót uzyskanym składnikiem – w ramach zabezpieczenia sąd może w szczególności zakazać rozporządzania nieruchomością, co powoli wierzycielowi uzyskać pewność wszczęcia egzekucji wobec tej nieruchomości.

Skarga pauliańska jest ostatnią szansą na uzyskanie zaspokojenia roszczenia – mimo skomplikowanej formuły stosowania tego instrumentu warto rozważyć skorzystanie z niej w stosunku do nielojalnych kontrahentów.