Nowy Ład – nielegalne zatrudnienie

Kwestia nielegalnego zatrudnienia jest dużym problemem w Polsce. Jakie przywileje traci osoba zatrudniona „na czarno”?

Kwestia nielegalnego zatrudnienia nie została pominięta w ramach kompleksowej reformy systemu prawno-podatkowego (Polski Ład) wdrożonego od 1 stycznia 2022 r. 

Legalność zatrudnienia zakłada podleganie wszystkim przepisom z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych oraz podatków.

Praca bez formalnego zgłoszenia zatrudnienia pozbawia pracownika możliwości korzystania ze świadczeń (opieka zdrowotna, zasiłek chorobowy), oraz ogranicza dochody budżetu państwa. Jednocześnie wiele osób decyduje się na pracę „na czarno” (lub „na szaro”) ze względów ekonomicznych. 

Od stycznia 2021 r. zmianie ulegną zasady odpowiedzialności za nielegalne zatrudnienie. Jakich zmian możemy się spodziewać?

W stanie prawnym sprzed 1 stycznia 2022 r. ujawnienie nielegalnej pracy powodowało obowiązek rozliczenia przez pracownika pobranego wynagrodzenia i odprowadzenia podatku; pracownik był także zobowiązany do zwrócenia pracodawcy tej części składki na ubezpieczenia społeczne, której sfinansowania należy do pracownika. Zniechęcało to pracowników do zgłaszania do organów skarbowych nielegalnego zatrudnienia. Polski Ład przerzuca odpowiedzialność za nielegalne zatrudnienie wyłącznie na pracodawcę.

Co to oznacza?

Ministerstwo Finansów wskazywało w uzasadnieniu do projektu Polskiego Ładu, że zmiana regulacji w tym zakresie zachęci zatrudnionych na czarno pracowników do dochodzenia swoich praw i zgłaszania do odpowiednich organów faktu, że pracują nielegalnie. 

Szczegóły projektu zakładają, iż w przypadku ujawnienia nielegalnego zatrudnienia pracodawca będzie zobowiązany doliczyć do swojego przychodu wynagrodzenia zapłacone “pod stołem”. 

O jakiej kwocie wynagrodzenia mówimy? W jaki sposób zostanie ustalona jej wysokość?

Pracodawcy zostanie przypisany przychód w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (w roku 2022 – 3010 zł) za każdy miesiąc stwierdzonego nielegalnego zatrudnienia. Jednocześnie kwoty wynagrodzeń wypłaconych pracownikom „na czarno” zostaną wyłączone z kosztów uzyskania przychodu. 

Pracodawca będzie także zobowiązany do zapłaty z własnych środków zaległego podatku i składek na ubezpieczenie społeczne. 

Dodatkowo Polski Ład zwalnia przychód pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia od podatku.

Czy Pracownik poniesie konsekwencje w sytuacji ujawnienia, że został zatrudniony nielegalnie?

Pracownik nie poniesienie konsekwencji związanych z ujawnieniem nielegalnego zatrudnienia, gdyż cały ciężar obciążeń podatkowo-składkowych będzie spoczywał na pracodawcy. 

Przepisy zakładają, iż wyżej opisane rozwiązania dotyczące nielegalnego zatrudnienia znajdą zastosowanie do przypadków stwierdzonych po 1 stycznia 2022 r. Jednocześnie pracownicy będą jednak mogli ujawnić przypadki wcześniejszego zatrudnienia „na czarno”, o ile nie zostały objęte postępowaniem skarbowym.

Zastosowanie przepisów Polskiego Ładu może być zatem bardzo dotkliwe dla nieuczciwych pracodawców. Należy pamiętać, iż niezależnie od powyższych konsekwencji w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych, pracodawca będzie ponosił także odpowiedzialność za przestępstwo/wykroczenie karnoskarbowe.

Polski Ład zmienia w istotny sposób zasady odpowiedzialności za nielegalne zatrudnienie. Wyłącznie odpowiedzialności pracownika sprawia, iż temu łatwiej będzie podjąć decyzję o powiadomieniu odpowiednich organów o pracy „na czarno” (np. po rozwiązaniu umowy o pracę z inicjatywy pracodawcy). Powyższe ryzyko może skłonić pracodawców do pełnej legalizacji zatrudnienia.